Lipoedeem betekent letterlijk ‘vetzwelling’ en staat ook bekend als pijnlijk ‘vetsyndroom’. Het is een niet vaak voorkomende chronische aandoening van het vetweefsel die voornamelijk vrouwen treft en meestal pas zichtbaar wordt aan het eind van de puberteit. Het betreft grote hoeveelheden ongelijkmatig verdeeld vet onder de huid van de heupen, dijen, knieën en onderbenen. Minder vaak komt voor dat (ook) de armen zijn aangedaan. De verschijnselen komen overeen met die aan de benen. Deze vetcellen trekken ook vocht aan, vandaar de naam lipoedeem.
Kenmerkend voor lipoedeem is de symmetrie: de afwijkende vetverdeling doet zich voor aan voor aan beide zijden. Dit in tegenstelling tot lymfoedeem, dat zich ook aan één been of één arm kan voordoen.
De oorzaak van lipoedeem is niet bekend. Erfelijke factoren lijken een rol te spelen. Lymfoedeem veroorzaakt geen lipoedeem. Maar bij lipoedeem kan wel een lymfoedeem-component ontstaan. In dat laatste geval spreekt men van lipolymfoedeem.
Tevens blijkt bij lipoedeem vaak sprake te zijn van een minder sterk bewegingsapparaat: banden van enkels, voeten en knieën zijn zwak, er is vaak verminderde spierkracht en het ondersteunende bindweefsel is slapper. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor een juiste of optimale houding.
Factoren die een rol spelen bij het ontstaan van lipoedeem zijn:
– Hormonale factoren
– Overgewicht
– Teveel of verkeerd eten
– Te weinig spierarbeid en/of te lang zitten of staan
– Aanwezigheid van lymf- of veneus oedeem
Mogelijke gevolgen van lipoedeem kunnen zowel fysiek als psychisch van aard zijn. Hierboven worden alleen fysieke factoren genoemd, geen psychische. Niet iedere lipoedeempatiënte zal last hebben van de gevolgen die we hier bespreken. En je hoeft ook niet van alle gevolgen last te hebben.
Hormonale factoren
Lipoedeem blijkt in families vaker voor te komen: moeder, oma of tantes hebben ook dikke benen. Daar wordt dan wel over gezegd dat “wij nu eenmaal zo zijn gebouwd”. Het lijkt dat hormonale factoren een rol spelen en dat lipoedeem meestal tot uitdrukking komt in perioden van hormonale veranderingen: de puberteit, rond een zwangerschap of overgang.
Overgewicht
In de praktijk komt het dikwijls voor dat vrouwen niet alleen lipoedeem hebben, maar dat zij tevens lijden aan andere aandoeningen als overgewicht, obesitas, diabetes. Er wordt geschat dat 70% tot 80% van de lipoedeempatiënten overgewicht hebben. Daarnaast worden hartklachten en veneus oedeem (vocht dat zich ophoopt door een slecht functionerende bloedcirculatie) regelmatig gezien.
Dit maakt de behandeling gecompliceerd, want eerst moet worden vastgesteld welke aandoeningen bij een patiënte een rol spelen en aan welke aandoening prioriteit moet worden gegeven. Door de complexiteit van factoren kan het stellen van de diagnose soms lastig zijn.
Teveel of verkeerd eten
Een dieet luistert nauw: om een gezond gewicht na te streven moet net zoveel voedsel worden gegeten als er door het lichaam wordt verbrand. De calorische balans is hierbij erg belangrijk. Een diëtiste kan de voedingsgewoonten bespreken en helpen om een evenwicht te bereiken tussen calorie-inname en calorieverbruik. Op eigen gezag een crashdieet volgen kan schadelijk zijn voor het lichaam, de organen hebben een minimale hoeveelheid voedingsstoffen nodig om goed te kunnen functioneren.
Te weinig spierarbeid verrichten en/of te lang zitten of staan
Spieren die worden gebruikt, hebben brandstof/energie nodig. Die energie komt uit het voedsel dat gebruikt is, of er wordt ingeteerd op de vetvoorraad. Wanneer spieren weinig worden gebruikt, neemt de spiermassa af en daarmee de spierkracht. Bij lang zitten of staan worden spieren weinig gebruikt. Er wordt geschat dat lipoedeempatiënten gemiddeld 30% minder spierkracht hebben. Minder spierkracht leidt tot inactiviteit. Daarnaast is het lymfsysteem volledig afhankelijk van de spierpompfunctie voor het afvoeren van vocht. Het risico bestaat dat veneus oedeem en/of lymfoedeem ontstaan door afname van de (spier)pompfunctie.
Aanwezigheid van veneus of lymfoedeem
Minder spierkracht leidt tot afname van de pompfunctie van het lymfsysteem. Helaas is het lichaam zo gebouwd dat er meer vet afgezet wordt in het weefsel wanneer de lymfstroom vertraagd is. Hierdoor verergert het lipoedeem; de patiënt komt in een negatieve spiraal.
Wat zijn de verschijnselen
Lipoedeem wordt meestal zichtbaar aan het eind van de puberteit en dan vooral aan de onderbenen, binnenkant van de knieën, dijen, heupen en soms ook aan de onderarmen.
Opvallend is het ontbreken van zwelling aan de hand- en voetrug, iets dat wel aanwezig is bij lymfoedeem en veneus oedeem. Ook de polsen en enkels blijven slank. Bij lipoedeem voelt de huid in de eerste jaren zacht aan, maar in de loop der tijd kunnen veranderingen in het onderhuidse vetweefsel optreden, vooral als er sprake is van overgewicht.
De vetcellen bij lipoedeem zijn namelijk vergroot en ze kunnen een dubbele kern hebben. Deze vergrote vetcellen trekken vocht aan en houden dit vast. De huid wordt hierbij stugger en onregelmatiger, vooral als er sprake is van overgewicht. Als gevolg hiervan kan er zwelling ontstaan die wel door (lymf)oedeem wordt veroorzaakt.
In tegenstelling tot andere vormen van oedeem kunnen bij lipoedeem geen deukjes in de huid worden gedrukt. Bij lipoedeem kunnen aan de dijbenen fijne putjes ontstaan, in de volksmond ‘sinaasappelhuid’ of ‘cellulitis’ genoemd. Door een verhoogde kwetsbaarheid van de haarvaatjes in het vetweefsel kunnen gemakkelijker bloeduitstortingen optreden. Een koud gevoel, vooral van de onderbenen, komen vaak voor. Lipoedeem moet worden onderscheiden van lymfoedeem. Bij lymfoedeem is pijn een weinig voorkomende klacht.
Wat zijn de klachten
Vrijwel alle patiënten klagen over een pijnlijk, gezwollen gevoel in het aangedane deel van de benen. De huid, vooral van de scheenbenen is erg gevoelig voor druk van buitenaf ( ‘pijn bij het dragen van steunkousen’).
Een koud gevoel, voornamelijk van de onderbenen, enkels en voeten, is een andere voorkomende klacht. In de loop van de dag nemen de oedeemklachten toe, vooral bij warmte.
Patiënten klagen vaak ook over moeheid. Lichamelijke inspanning blijkt dan moeilijk te zijn. Overigens is een patiënt zich dat vaak niet eens bewust en vindt men zelf dat de spieractiviteit ruim voldoende is.
Na lang staan en/of zitten kan aan het eind van de dag enige zwelling van de voeten optreden. Blijvende zwelling van de voeten kan wijzen op een beginnend, bijkomend veneus of lymfoedeem. Hoog leggen van het been doet bij lipoedeem de klachten niet afnemen. Bij veneus of lymfoedeem juist wel. Langer bestaand lipoedeem en overgewicht kunnen een extra belasting betekenen van de gewrichten. Daardoor komen voet-, knie- en heupklachten bij lipoedeem vaker voor dan bij personen zonder lipoedeem.
Wat is de behandeling?
Behandeling van lipoedeem is geen eenvoudige zaak. Vaak wordt de diagnose niet of onjuist gesteld waardoor mensen bijvoorbeeld vetzucht wordt aangepraat en allerhande diëten worden geadviseerd zonder resultaat. Soms krijgen mensen onjuiste adviezen. Daarom is een correcte diagnose de eerste stap naar een goede behandeling.
Laat u goed informeren en voorlichten en overtuigt u zich ervan dat er goed onderzoek (inclusief vaatonderzoek!) naar uw klachten heeft plaatsgevonden en dat de goede diagnose is gesteld. Een multidisciplinaire beoordeling en advies kunnen van veel waarde zijn om alle aspecten van lipoedeem voldoende aandacht te geven. Aangezien het ontstaan van lipoedeem niet kan worden voorkomen, zal – indien noodzakelijk – de behandeling dan ook mede gericht moeten worden op factoren die lipoedeem negatief beïnvloeden.
Aanbevelingen zijn:
– Let op voor het ontstaan van overgewicht. Toename van vet op de plaatsen van lipoedeem zal door een dieet niet gemakkelijk meer verdwijnen! Volg bij overgewicht een dieet om toename te voorkomen. Bij een normaal lichaamsgewicht heeft afvallen geen effect op het lipoedeem.
– Zorg voor voldoende lichaamsbeweging (met name fietsen, zwemmen, roeien, dansen, fitness en dergelijke). Vaak is een patiënt zich niet bewust van de verminderde spierkracht.
– Draag overdag zonodig een aangemeten therapeutische elastische kous (TEK), vaak steunkous genoemd, om extra vochtvorming tegen te gaan en afvoer van lymfe te bevorderen. Steunkousen zijn altijd nodig als er tevens sprake is van lymfoedeem en/of veneus oedeem, bijvoorbeeld na een trombosebeen. Steunkousen bij lipoedeem zullen in het begin vrijwel altijd als pijnlijk worden ervaren! Op den duur wennen mensen er meestal aan.
Van belang is verder:
– Als er sprake is van een duidelijke lymfoedeem component, kan soms aanvullende therapie worden gegeven zoals manuele lymfdrainage, intensieve verbandtherapie gevolgd door het dragen van aangemeten steunkousen. Deze behandeling dient alleen op goede indicatie plaats te vinden.
– Medicijnen hebben geen enkel effect. Gebruik van plastabletten kan zelfs extra risico’s opleveren. Ook het gebruik van allerlei apparaten die in kranten en tijdschriften worden aangeboden om overtollig vet en cellulitis te behandelen is zinloos. Uw vet en putjes blijven, uw geld verdwijnt!
– Chirurgische behandeling in de vorm van wegzuigen van vet (liposuctie), bijvoorbeeld rond de knie of het onderbeen wordt niet of nauwelijks toegepast en kan beschadiging van lymfbanen en dus indirect lymfoedeem tot gevolg hebben. Soms is er wel een indicatie voor wegzuigen. Dit kan dan het beste in een multidisciplinair behandelprogramma plaatsvinden en in een centrum dat ervaring heeft met alle vormen van behandeling van lipoedeem en lymfoedeem.
– In sommige gevallen kan psychosociale hulp bijdragen aan het veranderen van een hun vaak negatieve zelfbeeld zodat mensen zich beter in hun vel kunnen gaan voelen.
– Langdurige follow-up, begeleiding, objectieve effectmeting (zowel omtrek, gewicht en spierkracht) en zorgvuldige documentatie om te kijken of een behandelplan effectief is, is raadzaam. Dit kan zowel gebeuren door uw arts, fysiotherapeut en/of huidtherapeut.
Tekst gaat verder onder de advertentie
Gevolgen
Fysieke aspecten
Mensen met lipoedeem lijden vaak onder hun uiterlijk. Het is moeilijk om passende en flatterende kleding te vinden en de opmerkingen van onbekenden zijn meestal niet prettig. Hoe vaak horen zij het niet: “ga eens wat minder eten” of “zou je niet eens op dieet gaan?”. Dat terwijl ze alle diëten al hebben geprobeerd.
Schaamte voor het lichaam, niet naar het zwembad of naar het strand durven. Het is zo voorstelbaar, want wie wil niet graag een bikini aan en een beetje bruin worden?
Om dit negatieve zelfbeeld te kunnen corrigeren is soms professionele hulp gewenst. De professional kan de persoon met lipoedeem coachen en stimuleren de therapie vol te houden.
Geduld en vasthoudendheid zijn essentiële eigenschappen voor een lipoedeempatiënte om de behandeling te laten slagen. Levenslang een verstandig dieet volgen, altijd letten op gebruik van vet en koolhydraten en regelmatige beweging inpassen in uw dagelijkse ritme. Het patroon veranderen en een gezonde levenswijze volgen spelen een cruciale rol in het leven van mensen met lipoedeem.
Enkele psychische aspecten van lipoedeem
Voor zo ver er in de literatuur aandacht wordt geschonken aan lipoedeem, gaat dit vrijwel altijd over lichamelijke aspecten. Die zijn heel belangrijk, maar psychische aspecten mogen niet verwaarloosd worden. Want psychisch lijden komt heel veel voor bij lipoedeempatiënten.
Zo is het frustrerend als je geen modieuze broeken of laarzen kunt kopen, omdat je benen te dik zijn. Of wanneer je door vreemden of zelfs familie met een scheef oog wordt bekeken vanwege je figuur en je alweer te horen krijgen dat je moet afvallen. Hoe kijkt je werkgever aan tegen je aandoening en kun je je werk blijven doen? En wat vind je er zelf van? Kun je met een tevreden gevoel in de spiegel kijken?
Heel andere problemen zijn er wanneer je kind blijkt lipoedeem te hebben. Hoe behoed je je kind voor verergering van het lipoedeem? En wat als het kind niet wil luisteren naar de goed bedoelende ouder?
Natuurlijk beleeft ieder mens moeilijke perioden in het leven, maar de combinatie met een aandoening als lipoedeem kan de moeilijkheden erger maken. De psychische last kan zó groot zijn, dat professionele hulp van bijvoorbeeld een gezondheidspsycholoog of een arbeidspsycholoog gewenst is. De huisarts kan u verder op weg helpen.
Lipolymfoedeem
Eerste stadium
In het eerste stadium maakt de huid nog een gladde en gelijkmatige indruk; alleen bij de pinch-test, meten van de huiddikte door middel van een huidplooi, is een grove structuur (sinaasappelhuidachtig/cellulite) merkbaar. De structuur van het vetweefsel is in dit stadium veranderd.
Tweede stadium
In het tweede stadium worden deze onregelmatigheden in het weefsel steeds groter, tot walnoot- of appelformaat. De huid heeft zichtbaar een grovere structuur.
Derde stadium
In het derde stadium wordt de weefselstructuur nog grover en ruwer. Er ontstaan in toenemende mate grote, misvormende vetlappen, in het bijzonder in de lichaamsdelen met een sterke vetopslag: de buitenzijde van de heupen, de binnenzijde van de knieën en/of boven de enkel. Als er ook nog sprake is van overgewicht wordt heel vaak een ophoping van lymfe in de lymfevaten of klieren gezien. Dan wordt gesproken over lipolymfoedeem. Het teken van Stemmer (interne link naar lymfoedeem > verschijnselen, nog te schrijven) is bij lipolymfoedeem positief.
Behandeling
Voor lipoedeem zelf bestaat op dit moment nog geen genezing, maar het tegelijkertijd optredende lymfoedeem kan met complexe fysische ontstuwingstherapie voorzichtig aangepakt worden. Doordat lipoedeem pijnlijk is bij aanraken of stoten, wordt de druk van zwachtels en elastische kousen slecht verdragen. Daarom wordt eerst begonnen met manuele lymfedrainage ter pijndemping, oefeningen ter spierversterking en huidverzorging om complicaties van lymfoedeem te voorkomen. Hierdoor wordt de huid minder gevoelig voor druk wat een gunstige invloed heeft op de pijn. Vervolgens wordt er compressie toegepast om het lymfatische component zoveel mogelijk te beperken.
Niet zelden kan tevens een veneuze aandoening worden vastgesteld. Deze combinatie wordt lymfo-lipo-fleboedeem genoemd.
(Bron: NLNet (Nederlands Netwerk voor Lymfoedeem & Lipoedeem); zie https://www.lymfoedeem.nl/)
