Een prikkel is een stukje informatie dat binnenkomt via onze zintuigen. Zo kunnen we prikkels bijvoorbeeld zien, horen, voelen, ruiken, en proeven. Overprikkeling betekent dat die stukjes informatie niet goed door de hersenen worden verwerkt.
Mensen met een hersenaandoening verwerken prikkels dus op een andere manier. Zo kunnen ze eerder en vaker overprikkeld raken dan andere mensen. De berg aan onverwerkte prikkels wordt dan niet helemaal goed verwerkt.
Normaal gesproken zorgen de hersenen er op verschillende manieren voor dat alle prikkels goed verwerkt worden. Als dit mis gaat kun je veel meer prikkels ervaren dan normaal of kost het meer moeite om prikkels te verwerken. Gevolg is dat veel prikkels om je aandacht vragen. Het geeft een druk en vermoeiend gevoel, maar kan ook leiden tot een zeer ernstige handicap.
Overprikkeling is nog geen officiële diagnose. Het is wel een veelvoorkomende klacht na hersenletsel. Veel mensen geven aan hier last van te hebben. Er is echter nog geen goede test om overprikkeling te meten en om te bepalen waarom en wanneer er overprikkeling ontstaat bij iemand. Er wordt nu steeds meer onderzoek naar gedaan om oorzaken te achterhalen en goede tests te ontwikkelen zodat een eventuele behandeling precies op maat is.
Overprikkeling gaat vaak gepaard met met hoofdpijn, vermoeidheid, stress, verminderde concentratie, slaapproblemen, onrust, en het overlopen van emoties.
Bij sommige mensen leidt dit tot tijdelijke uitvalsverschijnselen, koorts, overgeven of een epileptische aanval. Overprikkeling kan uiteindelijk ook leiden tot invaliditeit en een volledig geïsoleerd bestaan zonder hoop of zicht op verbetering.
Van de buitenkant is het moeilijk te zien of iemand last heeft van overprikkeling. Niet iedereen begrijpt dat een situatie die ‘normaal’ is voor de één, ‘onleefbaar’ kan zijn voor iemand met overprikkeling. Voor de een maakt het in de supermarkt niet veel uit hoe druk het is. Voor de ander is de topdrukte tussen 5 en 6 uur avonds onmogelijk.
Overprikkeling geldt voor alle zintuigen: zien, horen, voelen, ruiken, proeven, en/of evenwicht houden. Soms krijg je teveel prikkels binnen. Soms word je gevoeliger voor prikkels: geluid of licht waar je eerst geen probleem mee had, komt nu veel heftiger binnen.
Ook kan overprikkeling specifiek zijn voor een bepaald zintuig. Zo kun je bijvoorbeeld heel snel last hebben van harde geluiden, maar heb je geen moeite met aanrakingen van de huid.
Overprikkeling kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer:
- je zintuigen teveel prikkels doorgeven,
- prikkels die wel doorgegeven worden te hard doorkomen of
- je geen filter meer hebt om hoofd- en bijzaken uit elkaar te houden.
Impact van overprikkeling
Als je last hebt van overprikkeling, raakt je leven op verschillende gebieden beïnvloed. De onzichtbare gevolgen van problemen met je denken en waarnemen leiden vaak tot onbegrip in je omgeving. Iemand lijkt aan de buitenkant nog steeds hetzelfde, maar dagelijkse activiteiten als werken, studeren, een gezin runnen, of zelfs koken en boodschappen doen, lukken ineens niet meer. Het kan je helpen als je deze gevolgen bespreekbaar maakt, bijvoorbeeld samen met een therapeut.
Een veelgehoorde verklaring is dat je aandachtsfilter niet goed meer werkt. Normaal gesproken let je alleen op die brokjes informatie die belangrijk zijn voor waar je op dat moment mee bezig bent. Maar als je aandacht niet meer goed filtert, kun je hoofdzaken niet meer van bijzaken scheiden.
Daardoor krijg je bijvoorbeeld teveel prikkels binnen, maar vooral komen alle prikkels op hetzelfde niveau binnen. Je moet je aandacht verdelen over belangrijke dingen (een gesprek met iemand) en onbelangrijke dingen (achtergrond muziek). Dat gaat ten koste van je functioneren.
Een andere mogelijke oorzaak van overprikkeling kan te maken hebben met hoe de hersenen informatie van meerdere zintuigen samenvoegen. Normaal gesproken kunnen je hersenen bijvoorbeeld de mondbewegingen en de stem van iemand die je ziet praten bij elkaar voegen. Die informatie hoort namelijk bij elkaar. Als dit samenvoegen van informatie die bij elkaar hoort mis gaat, zou dit kunnen leiden tot overprikkeling. Je ervaart dan bijvoorbeeld twee prikkels in plaats van een.
Er zijn nog meer mogelijke oorzaken van overprikkeling. De precieze oorzaak van overprikkeling is onbekend. Meer onderzoek moet duidelijkheid brengen over de oorzaken van overprikkeling.
Meest voorkomende aandoeningen met als gevolg overprikkeling
Hersenaandoeningen die kunnen leiden tot overprikkeling zijn een beroerte, de ziekte van Parkinson, angststoornissen, en hersenbeschadigingen door een ongeval. Mensen met een autismespectrumstoornis, ADD, of ADHD hebben ook vaak last van overprikkeling.
Tips voor patiënten met overprikkeling
Een belangrijke eerste stap is het herkennen en erkennen van je klachten. Dit kan je al een stuk rust geven. Het is belangrijk om te leren accepteren dat je veranderd bent. En van daaruit kun gaan kijken hoe je weer vooruit kunt gaan. Vaak zijn er nieuwe manieren om beter met je klachten en beperkingen om te gaan.
- Probeer je nieuwe situatie te accepteren en probeer er ondanks alles iets van te maken.
- Ga naar je huisarts om je problemen te bespreken en vraag om een dubbele afspraak, zodat je meer tijd hebt.
- Vermijd stress en leer omgaan met je gevoel voor tijdsdruk. Plan voldoende ruimte in voor je activiteiten.
- Ontmoet mensen in een rustige plaats, bijvoorbeeld bij je thuis of in een bibliotheek.
- Als je weet wat je eigen beperkingen zijn, kan het je helpen om ermee om te gaan. Je kunt dan ook duidelijker uitleggen aan een ander wat jou helpt.
- Maak bespreekbaar in je eigen omgeving hoe je je voelt. Het is voor mensen bijna niet voor te stellen wat het is om last te hebben van overprikkeling.
- Zoek steun bij lotgenoten.
- Zorg dat je de dingen die voor jou belangrijk zijn (goede vrienden of familie zien, persoonlijke hygiëne of sport onderhouden) toch blijft doen, maar creëer genoeg rust ervoor en erna.
Je verhaal opschrijven helpt
Als je problemen hebt met je denken kun je je ervaringen ook opschrijven of laten opschrijven. Dat werkt vaak goed. Er verandert veel in je leven en dat moet je dan allemaal ook nog verwerken.
Denk aan verlies wat je verdrietig maakt, of veranderingen in je dagelijkse activiteiten zoals je werk of het niet langer meer kunnen uitoefenen van je hobby’s. Veranderingen in relaties of te maken krijgen met een ander toekomstperspectief. Het helpt om dit op papier te zetten. Zo kun je anderen in je omgeving inzicht geven in jouw situatie van overprikkeling. Het kan je helpen om samen meer grip te krijgen op de nieuwe situatie.
Behandelen van overprikkeling
Er zijn nog nauwelijks vastgestelde behandelingen voor overprikkeling. Revalidatie kan zich wel bijvoorbeeld richten op:
- het trainen van je aandacht
- opnieuw leren regelen en plannen van je balans door hulpmiddelen en rust (compensatiestrategie)
- het leren accepteren van je situatie.
(Bron en meer informatie: Hersenstichting)
