De restitutiepolis, jarenlang een symbool van vrije zorgkeuze, verdwijnt steeds meer uit het aanbod van Nederlandse zorgverzekeraars. Waar vroeger alle grote zorgverzekeraars nog een restitutiepolis aanboden, is het aanbod anno 2024 beperkt tot slechts drie opties.
Tegelijkertijd stijgt de premie voor een restitutiepolis sneller dan die van andere verzekeringsvormen, blijkt uit een analyse van Zorgwijzer. Door deze veranderingen ondervinden met name cliënten binnen de Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) steeds meer obstakels om hun zorg volledig vergoed te krijgen tegen een redelijke premie.
Van de bijna 60 zorgverzekeringen die in 2024 zijn af te sluiten, zijn er slechts drie een restitutiepolis. Vijf jaar geleden, in 2019, was de situatie heel anders. Toen kon men nog kiezen uit 21 restitutiepolissen.
In 2023 was VGZ de eerste grote verzekeraar die stopte met het aanbieden van de restitutiepolis. Begin dit jaar volgden Zilveren Kruis en CZ. Van de grote verzekeraars biedt alleen Menzis nog een restitutieverzekering aan. Voor wie deze polisvariant wil behouden, zijn er verder alleen opties bij kleinere zorgverzekeraars zoals a.s.r. en Aevitae (EUCARE).
Premie sneller gestegen
Uit cijfers van Zorgwijzer blijkt bovendien dat de premie van de restitutiepolis in de afgelopen vijf jaar opvallend sneller is gestegen dan die van de naturapolis.
Zo steeg de gemiddelde maandpremie van de naturapolis 116,14 euro in 2019 naar 144,23 euro in 2024, een toename van 24,2 procent. De restitutiepolis daarentegen maakte een grotere sprong: van 126,35 euro per maand in 2019 naar 164,55 euro per maand in 2024, wat neerkomt op een stijging van 30,2 procent.
Zorgen
Alleen een restitutiepolis biedt volledige vergoeding voor zorg bij niet-gecontracteerde zorgaanbieders. Bij andere zorgverzekeringen, zoals de naturapolis, betaalt de cliënt 20 tot 40 procent van de zorgnota zelf. Voor iemand met een goedkopere polis, die dit jaar tien uur naar een niet-gecontracteerde psycholoog ging, betekent dit meer dan 500 euro aan kosten uit eigen zak.
Stichting MIND, de grootste onafhankelijke maatschappelijke organisatie die zich inzet voor een psychisch gezonder Nederland, maakt zich ernstige zorgen over de inperking van de vrije zorgkeuze. “Wanneer de restitutiepolissen verdwijnen, wat wij helaas wel verwachten, zal ook de vrije artsenkeuze verdwijnen. Artikel 13 in de Zorgverzekeringswet wordt daarmee een lege huls. Zorgverzekeraars krijgen hiermee alle macht om te bepalen welke zorg vergoed wordt en dus beschikbaar is voor verzekerden in Nederland”, aldus woordvoerder Mariëlle van den Berg van MIND.
Artikel 13 van de Zorgverzekeringswet kent de mogelijkheid om voor zorg uit het basispakket naar een zorgaanbieder te gaan, waarmee de zorgverzekeraar geen overeenkomst heeft. De vergoeding van een zorgverzekeraar mag echter niet zo laag zijn dat het verzekerden ervan weerhoudt om naar een zorgaanbieder te gaan die geen contract heeft met de verzekeraar. Dit wordt ook wel het hinderpaalcriterium genoemd.
Wachtlijsten
In 2019 maakten 82.000 mensen in de ggz gebruik van niet-gecontracteerde zorg, 12 procent van de totale GGZ. MIND vreest dat zorgaanbieders die geen contracten sluiten straks verdwijnen en nieuwe aanbieders niet meer zullen komen. Daardoor lopen de wachtlijsten in de GGZ nog verder op. “Mensen kunnen zich niet meer wenden tot ongecontracteerde zorg, zorg die zij nodig hebben. Alleen mensen met veel geld kunnen dit eventueel nog zelf betalen. De zorgvragers bij gecontracteerde aanbieders zullen in de wachtrij moeten aansluiten die dus langer en langer wordt”, vreest Van den Berg.
Zorgverzekeraars
Zorgverzekeraars, zoals Zilveren Kruis, stellen dat contracten kunnen bijdragen aan het verkorten van wachtlijsten. Binnen de GGZ merkt Zilveren Kruis op dat nieuwe aanbieders zich voornamelijk richten op mensen met lichtere psychische problemen, terwijl de wachtlijsten voor zwaardere ggz-zorg blijven toenemen. “Door het stoppen met alles vergoeden en aanbieders van zware ggz-zorg juist extra te belonen, denken we stappen te kunnen maken in het verminderen van wachtlijsten”, zei een woordvoerder van Zilveren Kruis in een artikel op NOS.nl 2023.
Verzekeraar CZ stelt dat niet-gecontracteerde zorgverleners in de wijkverpleging en ggz vaak meer dan het gemiddelde tarief van de markt rekenen. “Door de hoge kosten van niet-gecontracteerde zorg stijgt de zorgpremie voor iedereen. Om ervoor te zorgen dat de zorg betaalbaar en toegankelijk blijft, is het vervangen van de restitutiepolis door de combinatiepolis nodig”, stelde een woordvoerder van CZ in hetzelfde artikel.
Overgangsregeling stopt
Hoewel Zilveren Kruis en CZ in 2024 nog een overgangsregeling hebben voor mensen die gebruikmaken van psychologen zonder contract, eindigt deze op 1 januari 2025. Dit betekent dat vanaf dat moment de voorwaarden van de combinatiepolis ook voor hen gaan gelden, wat leidt tot een hogere eigen bijdrage voor zorgkosten. Zilveren Kruis en CZ vergoeden in hun duurste basisverzekering beide 85 procent van het gecontracteerde tarief. In de praktijk betekent dit dat verzekerden minimaal 15 procent, en vaak meer, zelf moeten betalen.
Zorgmijding
Volgens MIND blijkt uit diverse onderzoeken, en is algemeen bekend, dat hogere zorgkosten leiden tot zorgmijding. Woordvoerder Van den Berg: “In 2023 gaven deelnemers van een peiling onder onze achterban aan dat zij afzagen van ongecontracteerde GGZ door de kosten: zorgaanbieders haakten af vanwege de te lage vergoedingen of besloten er niet aan te beginnen vanwege de extra kosten. Mensen die wel de behandeling startten en zelf voor de extra kosten opdraaiden, ervaarden allen problemen om de kosten op te brengen.”
Onderhandelingsruimte
Een belangrijk deel van GGZ-klinieken, psychologen en andere aanbieders binnen de GGZ sluit geen of slechts beperkte contracten met zorgverzekeraars. Dit doen zij vanwege onrealistische eisen en een gebrek aan onderhandelingsruimte, zo blijkt uit onderzoek van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP).
Volgens het NIP stellen zorgverzekeraars voorwaarden die afwijken van die van de beroepsvereniging, wat zorgt voor extra administratie zonder kwaliteitswinst. Doordat er geen contract is met de verzekeraar moeten cliënten met een natura- of combinatiepolis vaak een groot deel van de kosten voor therapie en behandeling zelf betalen.
Ruimer GGZ inkopen
MIND wilt dat zorgverzekeraars ruimer GGZ gaan inkopen. De lange wachtlijsten in de GGZ rechtvaardigen dit ook, stelt de organisatie. “Nu lijkt het alsof er één potje is waar we het mee moeten doen. Maar zorgverzekeraars moeten aan hun zorgplicht voldoen. De wachtlijsten in de GGZ zijn al jaren te lang. Die moeten omlaag en zorgverzekeraars hebben hier een grote verantwoordelijkheid in te nemen”, aldus persvoorlichter Saskia Oskam van MIND.
De komende tijd wordt er meer duidelijk over de zorginkoop van verzekeraars op het gebied van psychologische zorg.
Cijfers
Bijna de helft (48 procent) van de Nederlandse volwassenen tussen 18 en 75 jaar heeft ooit in hun leven te maken gehad met één of meerdere psychische aandoeningen. In 2023 had een kwart van de volwassenen een psychische aandoening, wat neerkomt op bijna 3,3 miljoen volwassen Nederlanders.
In 2022 werd er ongeveer 4,6 miljard euro besteed aan de GGZ, waarmee deze zorgsector na de medisch specialistische zorg en farmaceutische zorg de grootste kostenpost binnen de Zorgverzekeringswet vormt.
Vergoeding van GGZ in zorgverzekering
Op Zorgwijzer staat een dossier dat de vergoeding van psychologische zorg vanuit de basis- en aanvullende zorgverzekering uitgebreid bespreekt.
